Rata annuitetowa – co to jest, jak działa, kiedy się opłaca?

Rata annuitetowa to najpopularniejszy sposób spłaty kredytów i pożyczek. Charakteryzuje się stałą wysokością miesięcznej raty przez cały okres kredytowania, co ułatwia planowanie budżetu. Choć wydaje się prosta, kryje w sobie istotną dynamikę – mimo niezmiennej kwoty, z każdym miesiącem zmienia się proporcja między częścią kapitałową a odsetkową. Na początku spłacamy głównie odsetki, a pod koniec – niemal sam kapitał. Rozumienie mechanizmu działania rat annuitetowych ma duże znaczenie przy wyborze kredytu, szczególnie długoterminowego, jak kredyt hipoteczny.

Kluczowe informacje

• Raty annuitetowe są dobrym wyborem dla osób szukających stabilnych, przewidywalnych kosztów miesięcznych oraz przy długoterminowych zobowiązaniach.
• Rata annuitetowa (równa) oznacza, że przez cały okres spłaty kredytu płacisz stałą kwotę miesięcznie.
• Każda rata annuitetowa składa się z części kapitałowej (spłata pożyczonej kwoty) i części odsetkowej (koszt finansowania).
• Na początku spłaty większość raty to odsetki, a z czasem proporcje zmieniają się na korzyść kapitału.
• Raty annuitetowe ułatwiają planowanie budżetu dzięki stałej wysokości, ale całkowity koszt kredytu jest zwykle wyższy niż przy ratach malejących.

Co to jest rata annuitetowa?

Rata annuitetowa to inaczej rata równa. Przez cały okres spłaty oddajemy do banku lub firmy pożyczkowej taką samą sumę. Każda rata składa się natomiast z:

• części kapitałowej (oddajemy pożyczoną sumę)
• części odsetkowej (koszt oprocentowania, prowizja, itp.)

W przypadku rat równych proporcje między nimi co miesiąc się zmieniają. Na początku spłaty (np. w pierwszych miesiącach) płacąc ratę oddajemy przede wszystkim część odsetkową. Z czasem udział części kapitałowej rośnie, a ostatnie raty (pod koniec okresu spłaty) oznaczają już, że spłacamy niemal sam kapitał. Choćby z tego względu warto dobrze przemyśleć moment, w którym planujemy nadpłacić kredyt lub pożyczkę. W ostatnim etapie spłaty, jeśli oddaliśmy już niemal wszystkie odsetki, może nie być to najlepszym rozwiązaniem.

Raty annuitetowe oznaczają, że przez cały okres spłaty wysokość raty jest taka sama.

Nazwa „annuitetowa” pochodzi od łacińskiego słowa „annus” (rok) i odnosi się do rocznych płatności. W kontekście kredytów termin ten przyjął się jednak dla określenia rat o stałej wysokości, niezależnie od częstotliwości ich płacenia (najczęściej miesięcznej).

Skład raty annuitetowej – dlaczego się zmienia?

Na początku spłaty pożyczki ratalnej lub kredytu dominuje część odsetkowa. Koszty pożyczki są naliczane od całej sumy kapitału. Wraz ze spłatą kapitału, kwota od której naliczane są odsetki maleje. Większa część raty (której wysokość jest w końcu równa) może być więc przeznaczona na spłatę kapitału.

Proporcje części odsetkowej i kapitałowej zmieniają się przez cały okres pożyczkowy. Warto natomiast wiedzieć, że jeszcze przed podpisaniem umowy pożyczkowej możemy zobaczyć harmonogram spłaty. Dotyczy to i rat równych, i malejących. Jeśli masz wybór, warto po prostu upewnić się, która opcja jest bardziej korzystna.

Przykładowo, jeśli bierzemy kredyt na 200 000 zł na 25 lat z oprocentowaniem 5%, przy ratach annuitetowych:

• Pierwsza rata może składać się z około 300 zł części kapitałowej i 830 zł części odsetkowej
• Po 10 latach rata może składać się z około 500 zł części kapitałowej i 630 zł części odsetkowej
• Pod koniec okresu kredytowania rata może zawierać ponad 1000 zł części kapitałowej i tylko około 130 zł części odsetkowej

To zjawisko powoduje, że w pierwszych latach spłaty kredytu w ratach annuitetowych większość płatności idzie na odsetki, a kapitał zmniejsza się stosunkowo wolno. Jest to szczególnie widoczne w przypadku kredytów długoterminowych, jak kredyty hipoteczne.

Jakie są rodzaje rat?

Wiele osób po otrzymaniu pożyczki lub kredytu nie zastanawia się, z jakim rodzajem raty ma do czynienia. Po prostu spłacamy je zgodnie z udostępnionym przez pożyczkodawcę harmonogramem. W szczegóły zagłębiamy się natomiast, jeśli mamy do czynienia z pożyczką na sporą sumę, czy z kredytem mieszkaniowym. Wtedy wybór odpowiedniego rodzaju rat może mieć bardzo duże znaczenie – przede wszystkim dla kosztu spłaty zobowiązania.

Najczęściej spotykane rodzaje rat to:

• Raty malejące – na początku rata jest wyższa, z czasem maleje. Od początku spłacamy kapitał w większej części. W ratach malejących część kapitałowa jest stała przez cały okres kredytowania, a maleje jedynie część odsetkowa.
• Raty annuitetowe (raty równe) – wysokość raty jest taka sama przez cały okres spłaty. Każda rata ma natomiast nieco inną „zawartość”. Na początku spłacamy w dużej mierze odsetki, a kapitał – w mniejszej części.
• Raty balonowe – przez większość okresu spłaty płacimy niską ratę, ostatnia rata jest natomiast o wiele wyższa. Ten rodzaj rat jest szczególnie popularny w leasingu i kredytach samochodowych, gdzie ostatnia rata może wynosić nawet 20-30% całej pożyczonej kwoty.
• Raty progresywne – są to raty, które z czasem rosną. Stosowane są rzadziej, ale mogą być korzystne dla osób, które spodziewają się wzrostu dochodów w przyszłości (np. rozpoczynający karierę zawodową).

Niektóre firmy pożyczkowe wychodzą naprzeciw oczekiwaniom swoich klientów, wprowadzając tzw. raty elastyczne. Wtedy wysokość miesięcznej raty można w dość dużym zakresie dostosować do aktualnych możliwości finansowych. Możliwość modyfikacji harmonogramu spłat czy okresowej zmiany wysokości rat to udogodnienia, które mogą być bardzo przydatne w przypadku zmiennej sytuacji finansowej.

Raty annuitetowe a raty malejące – różnice

Jeśli mówimy o dwóch najczęściej spotykanych rodzajach rat, warto poznać różnice między nimi:

Ciężko powiedzieć, który rodzaj rat jest bardziej korzystny. Oba mają swoje zalety i pewne wady. Wybierając raty annuitetowe z pewnością możesz jednak lepiej zaplanować swój budżet – ich wysokość jest stała. W przypadku rat malejących pierwsze raty są natomiast wyższe, co może wymagać lepszej zdolności kredytowej.

Na korzyść rat malejących przemawia fakt, że w całym okresie kredytowania zapłacimy mniej odsetek niż w przypadku rat annuitetowych. Jest to spowodowane szybszą spłatą kapitału, od którego naliczane są odsetki.

Jak obliczyć wysokość raty annuitetowej?

Najprościej jest sprawdzić wysokość każdej raty dzięki harmonogramowi spłaty. Każdy klient firmy pożyczkowej lub banku otrzymuje go w momencie podpisania umowy. W przypadku pożyczek online – powinien zostać dostarczony na podany we wniosku adres e-mail.

Można natomiast obliczyć wysokość raty annuitetowej korzystając ze wzoru matematycznego. Należy natomiast znać wysokość oprocentowania, czy kapitał pożyczki. Obliczenia można wykonać we własnym zakresie lub skorzystać z kalkulatora online, do znalezienia w Internecie.

Wzór na obliczenie wysokości raty annuitetowej: R = (K × q^n × (q-1))/(q^n-1)

Gdzie:

• R – wysokość raty
• K – kwota pożyczki (kapitał)
• q – współczynnik równy (1 + r), gdzie r to miesięczna stopa procentowa
• r – miesięczna stopa procentowa (czyli oprocentowanie roczne podzielone przez 12)
• n – liczba rat (liczba miesięcy spłaty pożyczki)

Przykładowe wyliczenie: Dla kredytu 100 000 zł na 20 lat (240 miesięcy) z oprocentowaniem 5% rocznie:

• r = 5% / 12 = 0,00417 (miesięcznie)
• q = 1 + 0,00417 = 1,00417
• R = (100 000 × 1,00417^240 × (1,00417-1))/(1,00417^240-1) = około 660 zł

Warto pamiętać, że banki i firmy pożyczkowe udostępniają kalkulatory rat, które uwzględniają także inne koszty kredytu, jak prowizje czy ubezpieczenia. Dlatego rzeczywista wysokość raty może się różnić od tej obliczonej za pomocą powyższego wzoru.

Kiedy opłaca się spłacać pożyczkę lub kredyt w ratach równych?

Przede wszystkim – nie zawsze mamy wybór, jaki rodzaj rat będziemy spłacać. Jeśli jednak mielibyśmy wybierać między ratami równymi a malejącymi – co jest lepsze? Pożyczka ze stałą wysokością raty jest dobrym wyborem dla osób szukających stabilnych, przewidywalnych kosztów miesięcznych. Taki wydatek można uwzględnić w domowym budżecie.

Wybierając raty annuitetowe unikamy również wysokich rat na początku okresu spłaty. Raty równe sprawdzają się przy długoterminowych zobowiązaniach.

Raty annuitetowe są szczególnie korzystne w następujących sytuacjach:

1. Gdy zależy nam na maksymalnym wykorzystaniu zdolności kredytowej – niższa pierwsza rata pozwala uzyskać wyższą kwotę kredytu
2. Gdy planujemy dokładnie swoje miesięczne wydatki i potrzebujemy stałych, przewidywalnych płatności
3. Gdy nasza sytuacja finansowa jest stabilna, ale bez dużego zapasu środków na początku
4. Gdy spodziewamy się, że inflacja w przyszłości sprawi, że stała rata będzie relatywnie łatwiejsza do spłaty
5. Gdy kredyt jest na stosunkowo krótki okres (do 5 lat), różnica w całkowitym koszcie w porównaniu do rat malejących jest mniejsza

Warto zauważyć, że w przypadku kredytów hipotecznych ze zmiennym oprocentowaniem, określenie „raty równe” jest nieco mylące, ponieważ ich wysokość może się zmieniać wraz ze zmianą stóp procentowych. Zasada równości dotyczy tylko sytuacji, gdy oprocentowanie pozostaje niezmienne.

Kiedy raty annuitetowe nie są dobrym wyborem?

Największą zaletą rat malejących jest szybsze zmniejszanie zadłużenia kapitałowego. W związku z tym zwykle łączny koszt zobowiązania okazuje się niższy. Pożyczki z ratami równymi mogą być droższe, choć oczywiście zależy to od aktualnej oferty banku lub pożyczkodawcy. Jeśli jesteś w stanie (i chcesz) płacić na początku wyższe raty, raty malejące pozwolą na pewien zysk, choć w dłuższej perspektywie czasowej.

Raty annuitetowe mogą być niekorzystne w następujących przypadkach:

1. Gdy dysponujemy znacznymi środkami na początku okresu kredytowania i możemy sobie pozwolić na wyższe raty
2. Gdy zależy nam na jak najniższym całkowitym koszcie kredytu
3. Gdy planujemy wcześniejszą spłatę kredytu – przy ratach malejących szybciej spłacamy kapitał, więc wcześniejsza spłata przynosi większe oszczędności
4. Gdy kredyt jest długoterminowy, a różnica w całkowitym koszcie między ratami równymi a malejącymi jest znacząca
5. Gdy przewidujemy, że nasza sytuacja finansowa będzie się poprawiać z czasem, więc wyższe raty na początku nie stanowią problemu

Warto również zwrócić uwagę na fakt, że przy ratach annuitetowych w pierwszych latach spłacamy głównie odsetki, a kapitał zmniejsza się wolno. Może to być niekorzystne, jeśli z jakiegoś powodu będziemy zmuszeni sprzedać finansowany kredytem majątek (np. mieszkanie) po kilku latach spłaty – możemy wówczas odkryć, że nadal mamy do spłaty większość kapitału.

Najczęściej zadawane pytania